Εδώ και χρόνια θεωρείται ένας από τους βασικούς δείκτες γονιμότητας στις γυναίκες, αλλά πρόσφατες έρευνες έθεσαν εν αμφιβόλω την αξιοπιστία των τεστ γονιμότητας για την ορμόνη AMH.
Ποια είναι τα τεστ γονιμότητας που πρέπει να εμπιστευτείτε; Ποιες γυναίκες και πότε θα πρέπει να κάνουν; Σε αυτό το άρθρο εξετάζουμε όλες τις πλευρές επάνω στο θέμα των τεστ γονιμότητας.
Όλοι έχουμε ακούσει ιστορίες (αν και μερικές φτάνουν στους πρόποδες των αστικών μύθων) για κάποιο ζευγάρι που διαγνώστηκε ως άγονο, αλλά με φυσικό και… μαγικό τρόπο, εννέα μήνες αργότερα, καλωσόρισε ένα νεογέννητο μωρό. Ή για κάποια γυναίκα που της είχαν πει ότι δεν είχε πλέον σχεδόν καθόλου ωάρια, εντούτοις με φυσικό τρόπο μέσα σε λίγους μήνες έμεινε έγκυος. Ωστόσο, νέα έρευνα που δημοσιεύθηκε στην επιστημονική επιθεώρηση της Αμερικανικής Ιατρικής Ένωσης θα μπορούσε να δώσει απαντήσεις και έχει ήδη γίνει αποδεκτή από πολλούς ως μια πιθανή επαναφορά στις μακροχρόνιες ιδέες για το πώς κρίνεται η γονιμότητα. Ας αρχίσουμε, όμως με τα βασικά…
Τι είναι το τεστ γονιμότητας και πώς λειτουργεί
Υπάρχουν διάφοροι τρόποι για να βρείτε δείκτες σχετικά με τη γονιμότητά σας. Η πιο απλή και βασική εξέταση για τις γυναίκες είναι το τεστ AMH. Η ΑΜΗ (anti-Müllerian hormone, ή αντι-Μουλεριανή ορμόνη) εκκρίνεται από τα αναπτυσσόμενα θυλάκια, τους σάκους που εμπεριέχουν κάθε ωάριο. Γενικά, αποτελούν έναν καλό δείκτη για την υγεία μιας ωοθήκης. Είναι μια απλή εξέταση αίματος που μπορεί να σας δώσει αποτελέσματα μέσα σε λίγες μέρες.
Ο δεύτερος ιατρικός δείκτης για τις γυναίκες είναι το επίπεδο FSH στον οργανισμό τους. Η FSH (follicle stimulating hormone, ή η ορμόνη διέγερσης των ωοθυλακίων) είναι η υπεύθυνη ορμόνη για την ανάπτυξη ενός ωαρίου στον εμμηνορροϊκό κύκλο μιας γυναίκας. Λειτουργεί σε ένα θετικό και αρνητικό σύστημα ανάδρασης. Αυτό σημαίνει, ότι εάν μια γυναίκα παράγει πολλά ωάρια το επίπεδο FSH θα είναι χαμηλό. Αν παράγει λίγα ωάρια, η FSH θα είναι υψηλότερη, καθώς οι ωοθήκες θα στέλνουν «σήμα» για περισσότερη FSH. Το επίπεδο της FSH στις γυναίκες και στις γυναίκες της εμμηνόπαυσης (ετών 70 και άνω) είναι συνήθως υψηλό και έτσι είναι ένα από τα βασικά αιματολογικά τεστ για να ανακαλύψετε εάν είστε σε εμμηνόπαυση, ή όχι.
Για τους άνδρες, τα τεστ γονιμότητας εξακολουθούν να είναι αρκετά στοιχειώδη, αφού περιορίζονται σε ένα τεστ σπέρματος. Στις περιπτώσεις κλινικών δοκιμών, αυτό συνεπάγεται τη λήψη δείγματος σπέρματος και την εξέταση του σε μικροσκοπικό επίπεδο, την μέτρηση της ποσότητας σπέρματος, καθώς και το σχήμα, την λειτουργικότητα και την κινητικότητά του. Τα τεστ γονιμότητας ανδρών που είναι διαθέσιμα στα φαρμακεία δίνουν μια πιο απλοποιημένη άποψη της κινητικότητας του σπέρματος και του αριθμού των σπερματοζωαρίων, αλλά δεν είναι σε θέση να καθορίσουν την ποιότητά του.
Μια ευρύτερη διάγνωση
Πέρα από το πρώτο επίπεδο εξέτασης, όπως στα τεστ αίματος και σπέρματος, αν πάτε στο γιατρό σας ή σε έναν ειδικό για πλήρη έλεγχο γονιμότητας, θα έχετε περισσότερες πιθανότητες να πάρετε και άλλες γνώσεις. Οι περισσότερες κλινικές πραγματοποιούν και εξέταση για TSH (thyroid stimulating hormone, ή θυρεοειδική ορμόνη διέγερσης). Αν είναι αυξημένη μπορεί να προκαλέσει αύξηση και στα επίπεδα της ορμόνης προλακτίνης. Η προλακτίνη είναι η ορμόνη που παράγεται για την παραγωγή του μητρικού γάλακτος και όταν είναι αυξημένη, μπορεί να αποτρέψει την ωορρηξία.
Τεστ γονιμότητας: Τι νέο μάθαμε από την έρευνα για την ΑΜΗ
Το επίπεδο AMH μιας γυναίκας έχει ιστορικά και ευρέως θεωρηθεί ως ο βασικός δείκτης της αναπαραγωγικής της υγείας, αλλά η νέα έρευνα που προαναφέραμε έχει θέσει υπό αμφισβήτηση αυτή την άποψη. Η μελέτη παρακολούθησε 750 γυναίκες ηλικίας 30-44 ετών, που προσπαθούσαν να συλλάβουν για τρεις μήνες ή λιγότερο. Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι κατά τη διάρκεια της δοκιμής των 12 μηνών, οι συμμετέχουσες με χαμηλές τιμές ΑΜΗ δεν ήταν τελικά λιγότερο πιθανό να συλλάβουν σε σχέση με εκείνες που είχαν φυσιολογικές τιμές ΑΜΗ. Αυτό έχει θέσει υπό αμφισβήτηση την εγκυρότητα του τεστ γονιμότητας ΑΜΗ, η οποία αποτελεί την βάση σε οποιοδήποτε τεστ γονιμότητας είναι διαθέσιμο στα φαρμακεία.
Ποσότητα έναντι ποιότητας
«Η AMH έχει λάβει την φήμη ενός τεστ αίματος που μπορείτε να κάνετε και το οποίο σας λέει εάν είστε γόνιμες ή όχι», εξηγεί ο δρ. John Kennedy της κλινικής SIMS IVF στο Δουβλίνο.
«Αλλά δεν είναι έτσι! Η AMH δεν αποτελεί δείκτη της ποιότητας των ωαρίων σας. Η ποιότητα των ωαρίων είναι η πιο σημαντική ένδειξη γονιμότητας. Είναι ένας δείκτης της ποσότητας των ωαρίων που έχετε ακόμα. Καθώς αυτά εξαντλούνται, η αναλογία των καλών προς τα κακά ωάρια αλλάζει, οπότε αν η ΑΜΗ σας είναι χαμηλή τότε ίσως έχετε και μια μειωμένη ποιότητα ωαρίων.
Αυτό που έχουμε διαπιστώσει, είναι ότι υπάρχουν πολλές γυναίκες χωρίς προβλήματα εγκυμοσύνης, οι οποίες είναι πλήρως γόνιμες και ας έχουν χαμηλή AMH. Η AMH δεν σας λέει εάν μπορείτε να μείνετε έγκυος ή όχι. Η ηλικία και το ιστορικό σας είναι πολύ πιο σημαντικοί δείκτες γι’ αυτό».
Οι περιορισμοί της ΑΜΗ
Ο δρ. Keane συμφωνεί, λέγοντας: «Έχω συναντήσει γυναίκες στην κλινική μας, οι οποίες έχουν ακούσει από τον γιατρό τους ότι δεν έχουν άλλα ωάρια και έτσι επιλέγουν την λύση της δωρεάς ωαρίων. Αλλά στην πραγματικότητα το 2%-5% από αυτές θα μείνουν έγκυες ακόμα και όταν τα όρια της AMH τους είναι τόσο χαμηλά που δεν ανιχνεύονται καν από το μηχάνημα, επειδή εξακολουθούν να έχουν ωάρια, παρά την πολύ χαμηλή ΑΜΗ».
Αυτό που καθορίζει ένα «κανονικό» επίπεδο ΑΜΗ είναι επίσης κάτι που εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την καταγωγή σας. «Για παράδειγμα, οι Ασιάτισσες έχουν διαφορετικό επίπεδο κανονικής AMH σε σχέση με τις Αμερικανίδες», εξηγεί ο δρ. Keane, «καθώς είναι κάτι πολύ εξαρτώμενο από την κάθε περιοχή».
Η ΑΜΗ μπορεί να είναι χρήσιμη για τη διάγνωση των πολυκυστικών ωοθηκών, αλλά είναι κυρίως χρήσιμη για τη διάγνωση της γενικής υγείας των ωοθηκών και επίσης για την πρόβλεψη του ποσοστού πιθανής ανταπόκρισης της γυναίκας στην διέγερση των ωοθυλακίων, λέει ο δρ. Keane.
«Επίσης, η AMH μας λέει πόσο… δυνατό είναι ακόμα το βιολογικό ρολόι. Μπορείτε να είστε 28 ετών με τέλειες τιμές AMH, αλλά αυτό δεν μου λέει τίποτα για εσάς. Πιθανώς να έχετε πολυκυστικές ωοθήκες, ή να μην έχετε εμμηνόρροια. Το καθένα από μόνο του, δεν είναι καλό. Αυτή είναι η ευπάθεια του τεστ γονιμότητας AMH, όταν το εξετάζουμε μεμονωμένα».
Ποιες γυναίκες πρέπει να κάνουν τεστ γονιμότητας
Ένα τεστ AMH, λέει ο δρ. Κένεντι, θα κάνει δύο πράγματα.
«Μπορεί να μας καθοδηγήσει σε δοσολογίες και πρωτόκολλο θεραπείας για όταν κάποια γυναίκα κάνει μια θεραπεία γονιμότητας. Το δεύτερο πράγμα από την προοπτική της γυναίκας είναι ότι, εάν η AMH σας είναι χαμηλή, τότε πρέπει να λάβετε πιο άμεσα και ισχυρά μέτρα για τη γονιμότητά σας, επειδή στατιστικά είναι περισσότερο πιθανό να εξαντληθούν τα ωάριά σας σε νεαρότερη ηλικία από τις συνομήλικές σας. Εκεί που μπερδεύονται πολλές γυναίκες είναι όταν αντιμετωπίζουν το τεστ γονιμότητας AMH ως ένα διαγνωστικό τεστ. Δεν είναι! Είναι απλά ένας προσυμπτωματικός έλεγχος. Σας δείχνει ποια γενική κατεύθυνση ν’ ακολουθήσετε, αλλά δεν αποτελεί διαγνωστική εξέταση».
Ο δρ. Keane συμφωνεί. «Εάν θέλετε να μάθετε πόσο δυνατό είναι ακόμα το βιολογικό σας ρολόι, τότε ένα τεστ γονιμότητας AMH είναι χρήσιμο. Αν σας τελειώσουν τα ωάρια, δεν μπορούμε να το διορθώσουμε αυτό. Είμαι ένας από εκείνους που ενθαρρύνουν τα τεστ γονιμότητας από νωρίς. Αν έχετε περίοδο, υποθέτετε ότι έχετε και πολλά ωάρια ακόμα. Αλλά ας πούμε ότι είστε 28 και έχετε χαμηλή AMH. Ίσως θα θέλετε να παγώσετε κάποια ωάριά σας, ή ίσως να μην αναβάλλετε άλλο την προσπάθεια να μείνετε έγκυος, εφόσον επιθυμείτε κάποια στιγμή να κάνετε παιδί».
Το ίδιο ισχύει και με τους άνδρες…
«Και με το τεστ σπέρματος είναι το ίδιο. Αν είστε υπογόνιμος, δεν σημαίνει ότι δεν χρειάζεται να φοράτε προφυλακτικό. Τα προφυλακτικά αποτελούν μέρος της γενικής ιατρικής πρακτικής. Ίσως θα πρέπει να προσέξετε την διατροφή σας και τον τρόπο ζωής σας».
«Θα ήθελα πολύ να δω νεαρότερες γυναίκες να κάνουν τεστ γονιμότητας ΑΜΗ», λέει ο δρ. Κένεντι, «και αν είναι φυσιολογικό, τότε ωραία, κανένα πρόβλημα. Αλλά και αν δεν είναι, μην πανικοβληθείτε. Μπορεί να σημαίνει απλά ότι δεν πρέπει να αναβάλλετε άλλο την προοπτική εγκυμοσύνης, ή την επιλογή για κατάψυξη ωαρίων. Χρειάζεστε ένα ισχυρό σύστημα για να συζητήσετε αυτά τα αποτελέσματα. Η αποφυγή της λανθασμένης πληροφόρησης είναι κλειδί».
Μελλοντικές ελπίδες και κίνδυνοι
Δεδομένου ότι η ποιότητα των ωαρίων είναι κάτι βασικό, είναι απογοητευτικό ότι είναι και το μόνο πράγμα που δεν μπορούμε να ελέγξουμε.
«Ο καλύτερος δείκτης της ποιότητας των ωαρίων», εξηγεί ο δρ. Kennedy, «είναι μια γέννηση, ένα παιδί!. Ο επόμενος καλύτερος δείκτης είναι η τεχνητή γονιμοποίησης. Αυτό που οι περισσότεροι άνθρωποι δεν κατανοούν, είναι ότι το να παίρνουμε ωάρια και να τα συνδυάζουμε με σπέρμα για να παράγουμε έμβρυα, μας το ίδιο σημαντικές πληροφορίες για το είδος των εμβρύων που μπορεί να κάνει μια γυναίκα και ένα ζευγάρι».
Ωστόσο, υπάρχουν εξελίξεις, ιδιαίτερα στην βιοϊατρική, που μπορεί να προσφέρουν μελλοντική ελπίδα.
«Υπάρχουν πολλά τεστ βιολογικών δεικτών που ‘διαβάζουν’ την ποιότητα των ωαρίων, αλλά προς το παρόν δεν είναι έμπιστα. Θεωρητικά θα μπορούσαμε να κάνουμε μια εξέταση αίματος και την επόμενη μέρα να ξέραμε την ποσοστιαία πιθανότητα να κάνετε παιδί το επόμενο έτος, αλλά είμαστε ακόμη πολύ μακριά από αυτό».
Είναι πιο εύκολο να κάνετε τεστ για την ποιότητα του σπέρματος. Τα ίδια τεστ που εφαρμόζονται στις γυναίκες, υπάρχουν και για τους άνδρες. «Γνωρίζουμε ότι οι άνδρες διατηρούν την γονιμότητά τους περισσότερο από τις γυναίκες, αλλά όσο περνάει ο χρόνος μαθαίνουμε ότι η ηλικία των αντρών παίζει μεγαλύτερο ρόλο από εκείνον που νομίζαμε επί χρόνια. Η στατιστική πιθανότητα δείχνει να μειώνεται καθώς μεγαλώνετε».
Μία από τις μεγαλύτερες απειλές για τη γονιμότητα των ανδρών, λέει ο δρ. Keane, είναι η παχυσαρκία και η κακή διατροφή Το σπέρμα των ανδρών μειώθηκε σχεδόν κατά το ήμισυ στον δυτικό κόσμο τα τελευταία 40 χρόνια. Αυτό είναι ένα σημαντικό ζήτημα.
«Η παχυσαρκία είναι ένα τεράστιο πρόβλημα. Τρώμε πάρα πολλά κρέατα. Καθώς οι άντρες παχαίνουν, επηρεάζονται οι ορμόνες γονιμότητάς τους».
Κωνσταντίνος Ευθ. Κωσταράς
Finead SA